Depressieve stemmingsstoornissen zijn stoornissen in de gemoedstoestand, gekenmerkt door neerslachtigheid, gevoelloosheid of prikkelbaarheid. In Nederland krijgt bijna 20 procent van de volwassenen (18-64 jaar) ooit in zijn leven te maken met een depressie. Depressieve stoornissen hebben een negatieve impact op het dagelijkse leven en veroorzaken hoge maatschappelijke kosten als gevolg van ziekteverzuim en ziektekosten. Depressie kan zeer belastend zijn voor de persoon, maar ook voor de directe omgeving
Van somberheid naar depressie
Iedereen heeft zich wel eens somber gevoeld en niet veel zin gehad in de dingen om zich heen. Dit soort gevoelens zijn heel normaal en gaan in de meeste gevallen vanzelf weer over. Anders is dit wanneer de onderliggende oorzaak van de sombere gevoelens een depressie is. In dit geval kunnen de sombere stemming en het verlies van interesse en plezier steeds erger worden en kunnen de gevoelens langdurig blijven aanhouden. De scheidingslijn tussen ‘normale somberheid’ en het hebben van een depressie is soms lastig te bepalen. Een nadeel hiervan is dat mensen geneigd kunnen zijn te wachten tot 1)het vanzelf overgaat of 2) tot de klachten toenemen, terwijl het beter zou zijn om hulp te zoeken. Het vroegtijdig herkennen en onderkennen van klachten en in een vroeg stadium hulp zoeken verhoogt de effectiviteit van de behandeling en kan voorkomen dat de depressie onnodig lang duurt.
Het is verstandig om bedacht te zijn op de signalen die een voorbode kunnen zijn voor het ontwikkelen van een depressie. Als hulpmiddel om depressie in een vroeg stadium te kunnen herkennen kijkt u bij Eerste Depressie Signalen. Let wel: de aanwezigheid van één signaal of combinaties van meerdere van de signalen is niet voldoende om te spreken van een depressie. Het kan ook binnen het spectrum van het normale vallen. Zie het daarom vooral als waarschuwingen en om de alertheid te vergroten dat de kans op het ontwikkelen van een depressie bestaat. Bij een depressie geldt als regel dat hier pas van wordt gesproken als gedurende twee volle weken bepaalde symptomen meer wel dan niet aanwezig zijn.
Depressie Symptomen
Volgens de DSM-5 (een psychiatrisch classificatiesysteem) is er sprake van een depressie als er minstens vijf van de volgende symptomen gedurende ten minste twee weken aanwezig zijn geweest. De symptomen dienen te wijzen op een verandering ten opzichte van het eerdere functioneren. Ten minste één van de symptomen is depressieve stemming (1) of vermindering van interesse en plezier (2).
- Depressieve stemming (of geprikkeldheid bij kinderen en jongeren) gedurende vrijwel de gehele dag, bijna elke dag.
- Duidelijke vermindering van interesse voor of plezier aan (bijna) alle activiteiten, gedurende vrijwel de gehele dag, bijna elke dag.
- Onopzettelijk, duidelijk gewichtsverlies of onopzettelijke gewichtstoename, of een af- of toename van de eetlust. Bij kinderen kan er sprake zijn van het uitblijven van de verwachte gewichtstoename.
- Slaapklachten: niet (voldoende) kunnen slapen, te veel moeten slapen, bijna elke dag.
- Psychomotorische gejaagdheid of geremdheid, bijna elke dag.
- Vermoeidheid of verlies van energie, bijna elke dag.
- Gevoelens van waardeloosheid, of ernstige c.q. inadequate schuldgevoelens.
- Vermindering van het vermogen om te denken, zich te concentreren, of besluiteloosheid.
- Gevoelens van wanhoop, zelfmoordgedachten, fantasieën over zelfmoord zonder specifieke plannen, een zelfmoordpoging of een specifiek plan voor zelfmoord. Niet alleen de vrees dood te gaan.
Oorzaken van depressie
De oorzaken van een depressie zijn erg divers. In veel gevallen speelt kwetsbaarheid een rol. Ook ingrijpende gebeurtenissen kunnen er voor zorgen dat er een depressie ontstaat. Depressie oorzaken kunnen zijn:
- Genetische factoren
- Sociale- en omgevingsfactoren
- Chemische ontregeling
- Cognitieve theorie
- Hormonale ontregeling
Genetische factoren
Uit onderzoek naar tweelingen is bekend dat er 65% kans is op stemmingsstoornis als één helft van een eeneiige tweeling hieraan lijdt. Bij twee-eiige tweelingen is deze kans ongeveer 14%. Kinderen van ouders met een depressie hebben bijna drie keer zoveel kans om zelf een depressie te ontwikkelen. Dat iemand erfelijke aanleg heeft voor depressie betekent niet dat de depressie daadwerkelijk aanwezig zal zijn. Ook omgevingsfactoren spelen een rol in het aanleggen van een depressie.
Sociale- en omgevingsfactoren
Een verlies, psychische aantasting of andere traumatische levensomstandigheid zijn voorbeelden van sociale of omgevingsfactoren die kunnen leiden tot een depressie. Valt er sociale steun weg of heeft iemand te maken met sociale afwijzingen, dan kan diegene in een sociaal isolement terechtkomen. Door sociaal niet actief te zijn, kan het depressieve gedragen zich uitbreiden en houdt de depressie uiteindelijk stand.
Chemische ontregeling
Antidepressiva pakken de chemische ontregeling in de hersenen aan en zijn bedoeld om de stemming positief te beïnvloeden. Er wordt ingegrepen op de chemische stoffen (neurotransmitters) die vrijkomen rond de communicatie tussen hersencellen. Bepaalde stoffen, zoals serotonine en noradrenaline, komen bij depressieve mensen minder voor in bepaalde hersengebieden.
Cognitieve theorie
Kwetsbaarheid voor depressie kan ontstaan wanneer iemand negatieve ervaringen in de jeugd heeft meegemaakt. Hierdoor is er een kans dat er negatieve overtuigingen over de persoon zelf ontstaan. Door vervelende situaties op later leeftijd kunnen deze overtuigingen worden geactiveerd. Waardeloosheid, tekort schieten en een gevoel van ongenoegen zijn resultaten van de negatieve kijk op het zelf. Deze negatieve blik kan zelfs uitmonden in hopeloosheid en apathie. De negatieve overtuigingen vormen zo een bron van depressieve emoties en gedrag.
Hormonale ontregeling
Hormonale ontregeling staat in verbinding met chemische ontregeling in de hersenen. De hypofyse in de hersenen reguleert de hormonen en beïnvloedt onder andere de schildklier, de bijnieren en de geslachtsklieren. De hypofyse is een kleine klier in de hersenen en is verbonden met een steeltje uit de hersenen (hypothalamus). Bij sommige depressieve mensen wordt in het bloed een verhoogde dosis van het stresshormoon cortisol gevonden. Wie meer cortisol aanmaakt, reageert vaak heftiger op stressvolle gebeurtenissen of situaties.
Soorten depressies
Depressies kunnen sterk variëren in ernst, duur en de aard van de symptomen.
Lichte depressie: Een lichte depressie duurt meestal niet langer dan drie maanden. Gedurende die periode functioneert u vaak nog redelijk goed en zelfstandig en hebt u geen intensieve behandeling nodig. Het is wel belangrijk dat u goed in de gaten wordt gehouden door uw huisarts.
(Matig) ernstige depressie: Als u lijdt aan een matige of ernstige depressie, gaat het in korte periode bergafwaarts met u. U krijgt steeds meer en ernstige klachten die niet vanzelf overgaan. Het is belangrijk dat u zo snel mogelijk start met een behandeling door ervaren hulpverleners
Welke depressieve stemmingsstoornissen zijn er?
In het handboek van psychische stoornissen (DSM-5) wordt een onderscheid gemaakt tussen de volgende depressieve-stemmingsstoornissen:
De depressie is het klassieke ziektebeeld van de depressieve stemmingsstoornissen. Mensen met een depressie voelen zich gedurenede minstens 2 weken somber, neerslachtig en lusteloos. Sommige mensen ervaren wanhoop en verdriet, terwijl anderen zeggen helemaal niets meer te voelen. Tijdens een depressie kunnen mensen niet meer genieten van dingen waar ze vroeger wel plezier aan beleefden.
Dysthymie is een aanhoudende, maar mildere, vorm van een depressie. De depressie is chronischer van aard. Dit wil zeggen dat zij gedurende minstens twee jaar aanwezig is. In die periode is iemand nooit langer dan twee maanden achtereen vrij van depressieve klachten. Meestal zijn de depressieve klachten wel wat milder dan bij een gewone depressie.
Een winterdepressie is een depressie die tijdens de winter optreedt. In het najaar en de winter worden de dagen natter, kouder, donkerder, zijn we minder buiten, en bewegen we vaak minder. Dit kan neerslachtige gevoelens en een verlies aan interesse en plezier met zich meebrengen.
Een postnatale depressie is een depressieve stoornis die optreedt binnen 3 maanden na een zwangerschap. Na de zwangerschap ervaren vrouwen dan sombere episoden die langer dan 2 weken aanhouden, waardoor ze nog weinig energie en plezier ervaren.
De premenstruele stemmingsstoornis (PMS) kenmerkt zich door duidelijke en terugkerende stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, somberheid en angstklachten in de week vóór de menstruatie. De klachten nemen tijdens de eerste dagen van de menstruatie weer af. Er kan sprake zijn van een sombere stemming, maar ook van een labiele stemming. Bij een labiele stemming kan een vrouw bijvoorbeeld zomaar ineens in huilen uitbarsten. Ook boosheid komt voor.
Disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis: woedeaanvallen met prikkelbaarheid bij kinderen. Dit houdt in dat kinderen meer dan drie keer per week een forse woede-uitbarsting hebben. Tegelijkertijd hebben ze constant een prikkelbare stemming gedurende meer dan een jaar. De klachten beginnen meestal tussen de 6 en 10 jaar
Manische depressie (bipolaire stoornis) en cyclothymie (milde manische depressie) vallen onder de bipolaire stemmingsstoornissen